SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

Bronisław Duch urodził się w 1896 r. w Borszczowie na Podolu. Szkołę średnią ukończył w Samborze, gdzie działał w skautingu polskim oraz w organizacji „Zarzewie” i polowych drużynach sokolich. Maturę uzyskał w 1914 r. Służbę wojskową rozpoczął w Legionie Wschodnim. Wkrótce trafił do 3 Pułku Piechoty Legionów wchodzącego w skład II Brygady Legionów.
Z tym pułkiem walczył na terenie Bukowiny. Po kryzysie przysięgowym Duch pozostał dalej w szeregach II Brygady Legionów, która 15 lutego 1918 r. przebiła się przez oddziały austriackie pod Rarańczą do II Korpusu Polskiego stacjonującego nad Dniestrem. Po bitwie pod Kaniowem przedostał się do I Korpusu Polskiego gen. J. Dowbor-Muśnickiego. Gdy Korpus został rozbrojony przez Niemców, por. Duchowi udało się przedostać do oddziałów polskich w Murmańsku. Tam od grudnia 1918 r. dowodził początkowo 1 kompanią Polskiego Samodzielnego Oddziału Murmańskiego w ramach interwencyjnych wojsk brytyjskich walczących z oddziałami Armii Czerwonej. W sierpniu 1919 r., w związku z wycofaniem wojsk brytyjskich, udał się wraz z całym Polskim Samodzielnym Oddziałem Murmańskim do Wielkiej Brytanii, gdzie w listopadzie 1919 r. został jego dowódcą. Do Polski wrócił przez Wielką Brytanię w 1919 r.
Służbę w odradzającym się Wojsku Polskim rozpoczął w 64 pułku piechoty formowanym w Grudziądzu. W lutym 1920 r. kapitan (ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 r.) Duch został dowódcą batalionu murmańskiego przemianowanego w 3 batalion tegoż pułku. W pierwszych dniach maja 1920 r. Grudziądzki Pułk Piechoty skierowano na front polsko-rosyjski. We wrześniu 1920 r. 3 batalion kpt. Ducha brał udział w działaniach ofensywnych na Białorusi i wsławił się w bitwie pod Dywinem.

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Bronisław Duch pozostał w wojsku. Ukończył kurs dowódców batalionów oraz kurs w Centralnej Szkole Strzelania w Toruniu. Od 1924 r. przez dwa lata był dowódcą batalionu w Warszawskim Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, a następnie rozpoczął służbę w III Oddziale Operacyjnym Sztabu Generalnego. W 1926 r. został mianowany dowódcą batalionu Szkoły Piechoty dla Podoficerów w Bydgoszczy.
W latach 1929–1931 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, a następnie w latach 1931-1935 objął stanowisko zastępcy dowódcy 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej stacjonującego w Ostrowie Wielkopolskim. W 1935 r. został dowódcą 73 Pułku Piechoty wchodzącego w skład 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty w Katowicach, zaś w 1938 r. objął stanowisko dyrektora nauk w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, na którym pozostawał do wybuchu wojny. W międzyczasie otrzymywał kolejne stopnie oficerskie: majora (od 1 grudnia 1924 r.), podpułkownika (24 grudnia 1929 r.), pułkownika dyplomowanego (1938 r.).

Po wybuchu II wojny światowej płk dypl. Bronisław Duch był formalnie dowódcą piechoty dywizyjnej w 39 Rezerwowej Dywizji Piechoty, jednak, z uwagi na chorobę jej dowódcy Brunona Olbrychta, faktycznie nią dowodził. Jednostka ta początkowo obsadzała linię obrony Wisły na odcinku Dęblina, następnie zaś wycofała się na Lubelszczyznę. Tam dywizja znalazła się w ogniu ciężkich walk. Działając w składzie Grupy Operacyjnej gen. Kruszewskiego 39 DP toczyła krwawe boje na Zamojszczyźnie m.in. pod Barchaczowem z niemiecką 27 DP gen. Bergmana i pod Cześnikami z jednostkami 7 Korpusu Piechoty gen. Rittera von Schoberta. Dywizja uczestniczyła także w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim, tocząc całodzienną walkę z niemiecką 8 DP o przejście na Krasnobród. 26 września 1939 r. w nocy oddziały polskie rozpoczęły niszczenie broni i dokumentów przed kapitulacją. Pułkownik Duch uniknął niewoli i przedostał się do Francji, gdzie oddał się do dyspozycji tworzącego armię polską generała Władysława Sikorskiego.

W połowie stycznia 1940 r. gen. Sikorski wyznaczył płk. Ducha na dowódcę l Dywizji Grenadierów, która formowała się w obozie w Cóetąuidan, w starych barakach, pochodzących jeszcze z lat I wojny światowej. Powstawanie i szkolenie dywizji odbywało się w trudnych warunkach, brakowało ludzi oraz uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Dzięki wysiłkowi i zabiegom dowódcy Francuzi przyspieszyli dostawy i w kwietniu dywizja została skierowana na linię frontu. Od 15 do 21 kwietnia przetransportowano l DG do strefy przyfrontowej w Lotaryngii w rejonie Colombey-les-Belles, na południowy wschód od Nancy. Niedługo potem, bo 5 maja 1940 r., pułkownik Duch otrzymał szlify generalskie (stopień generała brygady).
W pierwszej fazie inwazji niemieckiej na Francję l DG nie brała udziału w działaniach bojowych. Weszła do walki w czerwcu na odcinku obrony 20 Korpusu Piechoty gen. Huberta, obsadzając linię Kanału Marna-Ren. Walki na tej linii rozpoczęły się 14 czerwca 1940 r.

Od 16 czerwca l DG została związana ciężkimi bojami. Dochodziło do dramatycznych wydarzeń walki wręcz. Szczególnie krwawe starcia toczyły się pod Lagarde, gdzie Niemcy przystąpili do forsowania kanału. Krytyczna sytuacja w pasie obrony 2 Pułku Grenadierów spowodowała, że gen. Duch osobiście zorganizował z wolnych pododdziałów grupę uderzeniową i poprowadził do kontaktu. 18 czerwca w pasie obrony l DG nacierał cały 12 korpus gen. Gerhardta Henrici. Zadając Niemcom ciężkie straty l DG wycofywała się stopniowo pod naporem wroga. Kolejną linia oporu obsadzona przez polską dywizję znajdowała się wzdłuż szosy Baccarat-Montigny. Tego dnia dotarła do dywizji wiadomość od gen. Sikorskiego, aby oddziały polskie przebijały się do portów francuskich, skąd miały być ewakuowane do Wielkiej Brytanii. Na odejście z linii frontu pułków l DG nie wyraził zgody dowódca 20 Korpusu gen. Hubert. Po rozmowie z nim gen. Duch, traktując dalsze działania na froncie w kategoriach honoru i godności żołnierza polskiego, postanowił walczyć z dywizją do końca u boku Francuzów. Jednakże w związku z beznadziejną sytuacją 20 czerwca o godz. 22:00 gen. Duch zwołał odprawę wszystkich dowódców oddziałów i poinformował ich o rozwiązaniu dywizji oraz polecił, by oficerowie i żołnierze na własną rękę zaczęli przedzierać się do wolnych portów francuskich. Sam także zdołał się ewakuować do Wielkiej Brytanii: w Londynie znalazł się w październiku 1940 r. Za bohaterską postawę l Dywizji Grenadierów oraz własne zasługi bojowe został odznaczony francuskim Croix de Guerre.

W Londynie gen. Duch pełnił funkcję generała do zleceń przy Naczelnym Wodzu. Generał Sikorski darzył go zaufaniem, doceniał jego umiejętności wojskowe, lojalność, honor, oddanie Ojczyźnie. Na polecenie Naczelnego Wodza gen. Duch w marcu 1941 r. poleciał z misją do Kanady. Tam miał tworzyć Polskie Siły Zbrojne. Utworzono w tym celu dwa obozy wojskowe: pierwszy w Owen Sound w prowincji Ontario i drugi w Windsor. 3 maja 1941 r. uroczyście zatknięto polskie flagi, a w otwarciu obozu w Owen Sound uczestniczył osobiście. Misja zakończyła się połowicznym sukcesem. Do Wielkiej Brytanii przekazano zaledwie 722 żołnierzy. 8 maja 1942 r. gen. Sikorski odwołał misję. Gen. Duch powrócił do Londynu i na własną prośbę objął dowództwo l Brygady Strzelców I Korpusu Polskiego w Szkocji, którą dowodził do lipca 1943 r.

Pod koniec lipca gen. Duch udał się do Palestyny, gdzie objął stanowisko dowódcy 3 Dywizji Strzelców Karpackich (3DSK) wchodzącej w skład II Korpusu polskiego generała Władysława Andersa. Jako dowódca dywizji gen. Duch bardzo dużo czasu poświęcał – obok pracy sztabowej – szkoleniu kadry dowódczej, zgrywaniu pododdziałów i poszczególnych broni.
7 grudnia 1943 r. zapadła decyzja władz brytyjskich o skierowaniu II KP do działań na Półwyspie Apenińskim. Pierwsza lądowała na terenie Włoch 3 DSK. Dywizja wchodziła do działań stopniowo, na spokojnym i czysto obronnym odcinku frontu. Chrzest bojowy przeszli Karpatczycy dopiero pod Monte Cassino. Zadaniem dywizji gen. Ducha było uderzenie na wzgórze 593, 569 i Massa Albaneta. W drugiej fazie bitwy jego dywizja miała uderzyć na wzgórze 468 i zdobyć klasztor Monte Cassino. Bój rozpoczął się w nocy 12 maja 1944 r. Po krwawych walkach natarcie Karpatczyków, podobnie jak bratniej 5 Dywizji Kresowej, załamało się. Gen. Duch ze sztabem przystąpił natychmiast do analizy przebiegu bitwy, wyciągnięcia wniosków i przygotowania nowego natarcia. 16 maja w nocy Karpatczycy ruszyli ponownie do szturmu. Po dwóch dniach boju żołnierze gen. Ducha wdarli się do ruin klasztoru i zatknęli biało-czerwony sztandar.

Gen. Duch dowodził 3 DSK w kolejnych bitwach we Włoszech. Dywizja brała udział w działaniach nad rzeką Chienti, w wyzwalaniu Ankony, nad rzeką Metauro, w przełamywaniu silnie umocnionej linii Gotów, w Apeninach Emiliańskich. Karpatczycy walnie przyczynili się do wyzwolenia Monte Fortino, Monte Piano, sforsowania rzeki Senio i wyzwolenia Bolonii w kwietniu 1945 r. Kończąc wojnę gen. Duch był jednym z najbardziej doświadczonych dowódców liniowych Polskich Sił Zbrojnych. Należał do generałów okrytych chwałą bojową, powszechnie szanowanym i cenionym przez żołnierzy. Dywizją dowodził do jesieni 1946 r.

Gdy rozwiązywano PSZ, dołożył wiele starań, aby przygotować swoich żołnierzy do życia w cywilu. Dywizja organizowała różne kursy specjalistyczne, przygotowujące do podjęcia pracy poza wojskiem.
1 czerwca 1945 r. Bronisław Duch został mianowany generałem dywizji. Za kampanie wojenne został odznaczony Orderem Virtuti Militari V, IV i III kl., ośmiokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Polonia Restituta II i IV kl., Złotym Krzyżem Zasługi z mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi. Uhonorowano go również zaszczytnymi orderami wojennymi państw sprzymierzonych.

Po wojnie generał mieszkał w Londynie. Walnie przyczynił się do powstania Związku Kół Karpatczyków i upamiętnienia czynu bojowego 3 DSK. Karpatczycy byli bardzo silnym środowiskiem kombatanckim, pieczołowicie kultywującym swoje tradycje, znaki bojowe i symbole. Generał Duch był także moralnie związany ze środowiskiem l Dywizji Grenadierów, z którą rozpoczął szlak bojowy na Zachodzie. Brał udział w uroczystościach upamiętniających działania bojowe obu dywizji. Był autorem kilku opracowań dotyczących walk w 1940 r. we Francji.

Generał Bronisław Duch zmarł w Londynie 9 października 1980 r. Urna z jego prochami została złożona na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino, został pochowany wśród Karpatczyków.

Order Virtuti Militari V, IV i III kl., Krzyż Walecznych (ośmiokrotnie), Krzyż Niepodległości, Polonia Restituta II i IV kl., Złoty Krzyż Zasługi z mieczami, Złot Krzyż Zasługi

archiwum Fundacji „Znaki Pamięci”

Gen. Bronisław Duch – źródło : Internet