SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

Jego prawdziwe nazwisko to Jan Marian Hescheles. Używał wielu pseudonimów, m.in.: Jan Mariański, Marian Wallenrod, Harryman. Urodził się 6 kwietnia 1901 roku we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był kuzynem Stanisława Lema (matka Hemara i ojciec S. Lema byli rodzeństwem). W swoim rodzinnym mieście skończył VII Gimnazjum, następnie studiował medycynę i filozofię na Uniwersytecie Jana Kazimierza, jednak nigdy nie ukończył żadnego z tych kierunków. Debiutował literacko wierszem „Więzień” na łamach „Gazety Porannej i Wieczornej” (nr 4771). W wieku 17 lat wstąpił do wojska, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po powrocie do Lwowa rozpoczął współpracę z pismem „Szczutka”, w którym publikował swoje utwory: fraszki, bajki, wiersze, utwory rewiowe, parodie. Wkrótce ukazały się też jego osobne publikacje – zbiorek „Dzik i świnia” (1922) oraz „Ballada o białym byku” (1923). W 1924 r. w Teatrze Miejskim została wystawiona złożona w znacznej części z jego tekstów rewia pt. „Łątki lwowskie”. Pisarz współpracował epizodycznie z Brunonem Jasieńskim – stworzyli razem kabaret, który nie istniał jednak długo, ponieważ Jasieński wyjechał do Paryża. Wówczas autorem zainteresował się teatr „Qui pro Quo”, w którego programie znalazł się obrazek „U Lwowi”, składający się z najlepszych fragmentów utworów literata. Wtedy zaoferowano mu objęcie funkcji kierownika teatrzyku, w związku z czym przeprowadził się do Warszawy. Tam podjął współpracę również z kabaretami „Banda”, „Cyganeria Warszawska”, „Wielka rewia”, „Cyrulik Warszawski”, a także ze słynną grupą literacką „Skamander”. W jego otoczeniu znajdowały się wówczas takie postaci, jak Julian Tuwim, Antoni Słonimski czy Jan Lechoń. Wraz ze Stefanem Jaraczem i Marią Modzelewską założył teatr „Nowa Komedia”.

Przyjedzie taki drań z Galicji, bidula, skromne to i ciche. Już po roku puszy się we własnym aucie, we własnym futrze, ma co najlepsze krawaty i co najlepsze dowcipy, ani się człowiek obejrzał, a już pierwszorzędny piosenkarz, gwiazda, ba – trzy gwiazdki kabaretu polskiego. Wyrósł na naszych oczach na Fredrę piosenki żydowskiej, mało mu, wlazł na scenę Teatru Polskiego i tam swoje dowcipy wytrząsa. Ma fantazję i pomysłowość, ma żywe poczucie sceny i aktora, a to już na naszym bezrybiu nie rak, ale cały szczupak po żydowsku, albo sandacz z jajami

‒ tak w 1929 roku o Hemarze opowiadał Antoni Słonimski.

Jego dorobek to ponad 3000 piosenek, do których sam komponował muzykę. Część z nich jest niezwykle popularna („Czy pani Marta jest grzechu warta”, „Kiedy znów zakwitną białe bzy”, „Ten wąsik”, „Nikt, tylko ty”, „Może kiedyś innym razem”, „Upić się warto”, „Jest jedna, jedyna”). Pisywał również wiersze i fraszki, które opublikował
w 1936 roku w zbiorze „Koń Trojański”, a także sztuki teatralne, reportaże, felietony, eseje, krytykę literacką. Twórczość Hemara, w tym teksty satyryczne pisane dla kabaretu, dotyczyła życia codziennego, miłości, literatury, ale autor poruszał również ówczesne problemy społeczne i polityczne. Z utworem „Wąsik, ach ten wąsik” wykonywanym przez Ludwika Sempolińskiego w popularnej rewii „Orzeł czy Rzeszka” związana jest znana anegdota. Premiera tej wykpiwającej Adolfa Hiltera piosenki odbyła się 31 maja 1939 roku i spowodowała protest niemieckiej ambasady.

Między innymi to wydarzenie wpłynęło na podjętą po wybuchu wojny decyzję o emigracji. Pod koniec września 1939 roku Marian Hemar przedostał się do Rumunii, a następnie, na przełomie 1940/1941, do Palestyny i Egiptu.

Wstąpił do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, gdzie walczył w stopniu starszego strzelca. Wziął udział m.in. w bitwie o Tobruk. Przydzielono go do Wydziału Prac Kulturalno-Oświatowych Biura Opieki nad Żołnierzem. Na początku 1942 roku został, z rozkazu gen. Sikorskiego, przeniesiony do Londynu. Rozpoczął pracę w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji, w którym zajmował się m.in. zwalczaniem kłamstw propagandy.

Tragiczne wydarzenia w Polsce sprawiły, że odtąd Hemar częściej poruszał tematy społeczne i polityczne.
W swoich utworach piętnował narzucony w Polsce po wojnie system rządzenia i komunistycznych przywódców, m.in. Stalina, Chruszczowa, Bieruta, Gomółkę. Krytykował też polskich pisarzy, którzy zostali w kraju i podporządkowali się reżimowi. Poruszał również temat osamotnienia Polski przez aliantów oraz ich zdrady wobec naszej Ojczyzny. Po wojnie pozostał w Londynie. Działał tam w środowisku emigrantów polskich, m.in. prowadził teatrzyk polski. Był też, aż przez 16 lat, współpracownikiem Radia Wolna Europa, za pośrednictwem którego jego teksty docierały do Ojczyzny. Co tydzień wygłaszał tam utwory satyryczne na aktualne tematy. Publikował
w „Dzienniku Polskim” i „Dzienniku Żołnierza”, a także w wydawanych przez Mieczysława Grydzewskiego „Wiadomościach”. Hemar był również założycielem powstałego w Londynie po wojnie kabaretu „Biały Orzeł” oraz Teatru Literacko-Satyrycznego (1955). Pisał o sobie: moja gorąca miłość nie może się pogodzić z inną Polską, tylko najlepszą, najszlachetniejszą, najuczciwszą w świecie. Uczyli mnie tej miłości Słowacki, Żeromski i Piłsudski. Nic więc dziwnego, że jego utwory objęte zostały cenzurą PRL.

U schyłku życia zajął się tłumaczeniem poezji Horacego i sonetów Szekspira. Zmarł 11 lutego 1972 roku w Dorking pod Londynem, gdzie został pochowany.

Marian Hemar był laureatem wielu nagród, w tym m.in.: Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (1959), „Wiadomości” (1962), „Dziennika Polskiego” i „Dziennika Żołnierza” (1967), Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1969). Władze emigracyjne uhonorowały go Krzyżem Oficerskim (1966), Krzyżem Komandorskim (1971) Orderu Polonia Restituta.

Krzyż Oficerski (1966), Krzyż Komandorski (1971) Orderu Polonia Restituta

Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im.W.Sikorskiego – Londyn