SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

Polski prozaik, krytyk literacki, publicysta, tłumacz urodził się 20 maja 1919 roku w Kielcach w rodzinie żydowskiej. Debiutował na łamach „Kuźni Młodych”. Od roku 1937 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Był również s słuchaczem szkoły teoretyczno-literackiej przy Warszawskim Kole Polonistów. W tym czasie poświęcił się publicystyce społeczno-kulturalnej oraz literackiej na łamach „Ateneum”, „Pionu” i „Naszego Wyrazu”, kierował działem literackim dwutygodnika „Przemiany” oraz tygodnika „Orka na Ugorze”. Fascynował się kulturą ludową Puszczą Jodłową oraz Górami Świętokrzyskimi.

Po kampanii wrześniowej w 1939 roku, w której nie brał udziału, znalazł się pod okupacją sowiecką i zaangażował się w konspirację współtworząc Polską Ludową Armię Niepodległościową. Był jej szefem sztabu i współredaktorem pisma „Biuletyn Polski”. Podczas próby przekroczenia granicy okupacyjnej sowiecko-litewskiej, w drodze do Wojska Polskiego we Francji, został aresztowany przez NKWD. Po kilku tygodniach śledztwa skazany na 5 lat więzienia za szpiegostwo na rzecz wywiadu niemieckiego. Od 1940 roku przebywał w więzieniach w Grodnie, Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie skąd został przewieziony do łagru w Jarcewie koło Archangielska.

W dniu 20 stycznia 1942 roku został zwolniony na mocy układu między Rzeczpospolitą a ZSSR i wstąpił do Armii Polskiej tworzonej na terenie Rosji Sowieckiej.

W ramach II Korpusu pod dowództwem gen. W. Andersa przez Persję, Irak, Palestynę i Egipt dotarł do Włoch, gdzie, jako radiooperator walczył pod Monte Cassino, za co został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Walczył także pod Anconą i o „Linię Gotów”.

Po zakończeniu działań wojennych pozostał na emigracji. W Rzymie współredagował pismo „Orzeł Biały”, gdzie kierował działem literackim. Opublikował zbiór szkiców poświęconych pisarzom w ostatniej wojnie „Żywi i umarli”. W tym czasie związał się ze środowiskiem „Kultury” i kierowanej przez Jerzego Giedroycia. Zostaje też członkiem „Instytutu Literackiego”. Po przeniesieniu do Londynu publikuje w tygodniku „Wiadomości”. W 1951 roku wydaje „Inny Świat” w jez. Angielskim (wydanie polskie 1953). To dzieło powstałe na kanwie doświadczeń łagrowych autora zagwarantowało mu poczesne miejsce w literaturze światowej jednego z najwybitniejszych pisarzy XX wieku. Poruszony problem jednostki w totalitarnym świecie i granicach człowieczeństwa stał się pierwszym tak słyszalnym głosem o życiu i warunkach panujących w Związku Sowieckim.

Po samobójczej śmierci żony Krystyny w 1952 roku przenosi się do Monachium gdzie zaczął pracę w Dziale Kulturalnym Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Współpracował z pismem „Na Antenie”.

W listopadzie 1955 roku osiedla się na stałe w Neapolu i poślubia córkę włoskiego filozofa Benedetto Croce, Lidię. Publikuje w czasopismach włoskich m.in „Il Mondo”, „Tempo Presente”, „Il Corriere della Sera”, „Elsinore”, „LEspresso”, „La Fiera Letteraria”, „Il Giornale”. Od 1957 roku pracował, jako korespondent i autor esejów i opowiadań oraz komentarzy do „Kultury” po red. Jerzego Giedroycia. Redaguje stałą pozycję „Dziennik pisany nocą”. Był także członkiem komitetu redakcjnego kwartalnika emigracji rosyjskiej wychodzącego w Paryżu „Kontynent”.

W latach 1946-1960 politycznie związany był z emigracyjną PPS. Publikował w czasopismach partyjnych „Robotniku Polskim” i w „Świetle”. Od połowy lat siedemdziesiątych czynnie wspiera opozycję demokratyczną w Polsce Komitet Obrony Robotników i Polski Porozumienie Niepodległościowe. Współpracuje z pismami wychodzącymi poza zasięgiem cenzury m.in. „Krytyka”, „Puls” i „Zapis”.

Od 1988 roku dzieła Gustawa Herlinga Grudzińskiego zaczęto oficjalnie drukować w Polsce (do tego czasu były objęte zakazem publikacji i wydawane w tzw. „drugim obiegu’). W latach dziewięćdziesiątych współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą” oraz „Więź”. Był laureatem wielu nagród literackich i wyróżnień uniwersyteckich. W swojej twórczości wypowiada się przede wszystkim przez esej, dziennik, opowiadanie podejmując zagadnienia społeczne i polityczne. Dominuje definiowanie człowieczeństwa, moralności, religii, cierpienia i sprawiedliwości. W 1998 roku przez Prezydenta Rzeczpospolitej został odznaczony „Orderem Orła Białego”. Zmarł 4 lipca 2000 roku w Neapolu.

Dzieła:
Żywi i umarli, Rzym 1945

Inny świat, Londyn 1951 (wyd. polskie 1953)

Skrzydła ołtarza, Paryż 1960

Drugie przyjście, Paryż 1963

Upiory rewolucji, Paryż 1969

Dziennik pisany nocą 1971-1972, Paryż 1973

Dziennik pisany nocą 1973-1979, Paryż 1980

Książę niezłomny i inne opowiadani, Kraków 1980

Podróż do Burmy, Londyn 1983

Dziennik pisany nocą 1980-1983, Paryż 1983

Pierścień, Neapol 1986

Wieża i inne opowiadania, Poznań 1988

Dziennik pisany nocą 1984-1988, Warszawa 1989

Godzina cieni, Kraków 1991

Dziennik pisany nocą 1989-1992, Warszawa 1993

Wyjście z milczenia, Warszawa 1993

Sześć medalionów i Srebrna Szkatułka, Warszawa 1994

Portret wenecki. Trzy opowiadania, Lublin1995

Perły Vermeera, Warszawa 1997

Don Ildebrando: opowiadania, Warszawa 1997

Gorący oddech pustyni, Warszawa1997

Biała noc miłości, Warszawa 1999

Wędrowiec cmentarny, Warszawa 2005

Wiek biblijny i śmierć, Warszawa 2007

Pisma zebrane (red. Z. Kudelski), t.1-10, Warszawa 1999

Opowiadani zebrane, t.1-2, Warszawa 1997

Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im.W.Sikorskiego – Londyn